Tình hình sản xuất và tiêu thụ
Chăn nuôi bò sữa tại huyện Củ Chi, TP.HCM đang là ngành chiếm tỷ trọng khá lớn trong cơ cấu kinh tế của toàn huyện. Đặc biệt là gần đây, Hợp tác xã Thương mại-Dịch vụ-Sản xuất Chăn nuôi bò sữa Tân Thông Hội đã cho xây dựng nhà máy sản xuất sữa từ chính nguồn sữa bò của các xã viên, điều này càng làm nâng cao vị trí, vai trò của ngành chăn nuôi bò sữa tại đây. Với quy mô khoảng 300 hộ xã viên, hơn 5.000 con bò sữa và sản phẩm được đưa ra thị trường cho thấy tiềm lực phát triển về lĩnh vực bò sữa ở huyện Củ Chi là rất lớn.
Quy trình và phương pháp thực hiện
Yêu cầu của mô hình
- Địa điểm: các trang trại, hợp tác xã, hộ dân chăn nuôi bò sữa.
- Chuồng trại: chuồng trại bò sữa phải thuộc loại kiên cố và có diện tích trên 50m2, hợp vệ sinh, thông thoáng mùa hè, ấm mùa đông và có sân vận động cho bò.
- Máy móc thiết bị: cần có hầm biogas, hố ủ phân, hệ thống phun sương, hệ thống máy tính.
- Điện nước, nhiên, nguyên vật liệu: đảm bảo cung cấp đầy đủ điện nước, nhiên liệu, nguyên vật liệu để phục vụ cho hoạt động của mô hình.
- Môi trường: phải giảm tải được mùi hôi do chất thải chăn nuôi và nước thải sau biogas.
Phương pháp thực hiện
Chọn giống
Khi chọn bò giống, chọn những con không bệnh tật, khỏe mạnh căn cứ vào những tiêu chuẩn sau:
- Ngoại hình: bò có ngoại hình cân đối, bầu vú rộng, đều, mềm, đầu thanh nhẹ, bốn chân chắc chắn.
- Khối lượng: từ 450-500kg đối với bò Hà Lan thuần 3-4 tuổi; 350-390kg đối với bò Hà-Việt 3-4 tuổi; 280-320kg đối với bò lai Sind 3-4 tuổi.
- Di truyền: giống bố mẹ tốt, sản lượng sữa cao, chu kỳ cho sữa dài và khỏe mạnh.
- Khả năng cho sữa: năng suất sữa từ 8-10kg/ngày (bò Hà-Việt) và 6-8kg/ngày (bò lai Sind); chu kỳ cho sữa từ 270-300 ngày (bò Hà-Việt) và 140-170 ngày (bò lai Sind).
Phương pháp phát hiện động dục và phối giống cho bò
Triệu chứng động dục: bò ít ăn, giảm sữa, thường nhảy lên lưng con khác hoặc để con khác nhảy. Thời gian động dục kéo dài 18-36 giờ, và sau khi đẻ 20-30 ngày thì lên giống trở lại. Thời điểm lên giống tốt nhất là vào lần động dục thứ 2 tức là 45-60 ngày sau khi đẻ (chu kỳ động dục 21 ngày). Đối với bò có sản lượng sữa cao thì nên phối giống vào tháng thứ 3 hoặc thứ 4 để kéo dài chu kỳ vắt sữa.
Phương pháp phối giống:
- Phối giống trực tiếp: chỉ sử dụng phương pháp này đối với số bò tơ đã trưởng thành có trọng lượng nhỏ hoặc bò khó phối.
- Phối giống nhân tạo: phương pháp cho phép chọn giống theo đúng yêu cầu chăn nuôi, phù hợp với giống bò mẹ để cho ra đàn con có chất lượng tốt.
Chăm sóc và đỡ đẻ cho bò sữa
- Vật tư đỡ đẻ: nước muối 10% hoặc thuốc tím 0,1%; cồn Iod hoặc cồn 750; thuốc thú y Oxytocin, Vitamin C, Camphora; xà bông, rơm, cỏ khô…
- Phương pháp đỡ đẻ:
Sát trùng tay bằng cồn và tắm rửa bò sạch sẽ.
Kiểm tra xem thai thuận hay nghịch (thai thuận là thai có đầu và 2 chân trước hướng ra ngoài, mọi tư thế khác đều gọi là thai nghịch, ta phải sửa lại tư thế thai hoặc chuẩn bị để có thể can thiệp kịp thời).
Khi đẻ bọc ối sẽ vỡ, bò rặn và thai lọt ra ngoài, nếu bò mẹ yếu thì ta phải tiến hành kéo thai (lợi dụng lúc bò rặn mới kéo) hoặc kích thích cho bò rặn bằng cách chích cho mỗi con khoảng 100-150 UI Oxytocin (tùy trọng lượng cơ thể) chia làm 2-3 lần chích, mỗi lần cách nhau 30 phút, tuyệt đối không được chích quá liều cho phép.
Bê mới sinh phải để cho bò mẹ liếm, nếu không phải dùng khăn lau khô và bóc móng cho bê. Cắt rốn cho bê cách bụng 15cm rồi sát trùng bằng cồn Iod cho đến khi khô.
Bò đẻ xong nên cho uống nước hòa cám và muối. Sau 1-2 giờ bê bắt đầu cứng cáp thì cho bú sữa đầu. Chuồng bò đẻ và chuồng bê phải luôn khô ráo sạch sẽ.
- Giai đoạn hậu sản: cho bò ăn thức ăn bồi dưỡng và thức ăn xanh non. Dùng bock rửa tử cung bò bằng nước sát trùng trong khoảng 3-4 ngày đầu để ngừa viêm.
Nuôi dưỡng bê từ 1 ngày tuổi đến bò trưởng thành
- Bê từ 0-7 ngày tuổi: nhúng ngón tay vào sữa rồi bỏ vào miệng bê cho bê mút. Từ từ kéo dần ngón tay xuống xô sữa, bê mút ngón tay sẽ mút luôn cả sữa vào miệng. Tập khoảng 3-4 lần là bê quen sẽ tự động uống sữa trong xô. Khẩu phần sữa cho bê sơ sinh là từ 5-6 kg/ngày (tùy trọng lượng bê).
- Bê từ 8-120 ngày tuổi: ngoài việc dùng sữa làm thức ăn chính, cần phải tập cho bê ăn cỏ, cám để sớm phát triển dạ cỏ. Bê 4 tháng tuổi chuẩn bị bước sang giai đoạn cai sữa phải bổ sung thêm đạm, khoáng vi lượng và đa lượng vào khẩu phần. Khẩu phần sữa cho bê từ 8-30 ngày tuổi là 6kg, 30-60 ngày tuổi là 4kg, 60-90 ngày tuổi là 2kg, 90-120 ngày tuổi là 1kg.
- Bê cai sữa đến tơ lở: bê từ 4-12 tháng tuổi và bê từ tơ lỡ cho ăn thức ăn tinh là cám hỗn hợp (16-18% protein) lần lượt từ 0,6-0,8kg/con/ngày và 1-1,2kg/con/ngày. Thức ăn bổ sung bao gồm mật, muối và urê. Thức ăn thô là cỏ, rơm cho ăn tự do.
Nuôi dưỡng bò vắt sữa
Yêu cầu: bò vắt sữa phải là bò cho sản lượng sữa cao, động dục sớm và trạng thái sức khỏe tốt.
Quy định về vắt sữa:
- Vắt đúng giờ và cố định người vắt.
- Giữ yên lặng nơi vắt sữa, không hút thuốc, không gây cảm giác khó chịu cho bò.
- Công nhân vắt sữa trước khi vắt phải rửa tay sạch sẽ, móng tay cắt ngắn, đeo khẩu trang và không mắc bệnh truyền nhiễm.
- Chuồng trại và dụng cụ vắt sữa phải sạch sẽ, hợp vệ sinh.
- Bò cao sản vắt trước, trung sản và thấp sản vắt sau. Bò không bị viêm vú vắt trước, bò viêm vú vắt sau. Trong 1 con bò có viêm vú, vú nào không viêm vắt trước, vú viêm vắt sau. Sữa bò viêm không được sử dụng.
- Sữa bò trong vòng 10-15 ngày đầu chứa nhiều kháng thể và hàm lượng dinh dưỡng cao nên chỉ cho bê uống, không được nhập chung vào sữa hàng hóa.
- Không sử dụng sữa lấy từ gia súc mới tiêm kháng sinh trong vòng 24 giờ, gia súc chích vaccine nhiệt than trong vòng 15 ngày.
Các bước vắt sữa: đưa bò vào vị trí vắt và cho bò ăn thức ăn tinh theo khẩu phần, sau đó cố định cổ, cột chân bò. Người vắt sữa phải đứng bên phải bò, xô vắt sữa đặt trước mặt. Sau đó dùng nước rửa sạch vú bò rồi dùng khăn lau khô vắt vài tia sữa đầu để kiểm tra viêm vú.
Bước 1: xoa kích thích vú bằng cách dùng các ngón từ trỏ đến út nắm giữa 2 bầu vú bên trái, ngón cái làm chuyển động toàn bầu vú. Sau đó hai nửa bàn tay chuyển sang bầu vú phải, ở đây hai ngón cái nắm ở bầu vú bò và hai bàn tay chuyển động tròn theo bầu vú gây kích thích để bò bình tĩnh đứng yên và sữa trên bể dồn xuống 4 núm vú.
Bước 2: bắt đầu vắt bằng cách dùng ngón cái và ngón trỏ nắm và thít chặt phần cơ vú, sau đó tiếp tục lần lượt thít chặt các ngón 2, 3, 4 để sữa chảy vào bầu vú, khi sữa thoát ra khỏi núm vú, ngón cái, ngón trỏ và ngón khác mới lần lượt buông. Dưới áp lực của áp suất sữa, bể sữa sẽ dẫn dần sữa xuống núm vú và tiếp tục lặp lại các thao tác vắt như ban đầu, tần suất vắt từ 70-90 nắm/phút.
Bước 3: khi vắt còn khoảng 8-10% sữa trong bầu vú thì dừng vắt và tiến hành xoa kết thúc. Trước hết xoa nửa bầu vú trái rồi chuyển sang nửa bầu vú phải giống xoa kích thích nhưng ấn mạnh hơn để dồn sữa còn lại xuống núm vú. Tiến hành vắt kiệt, vuốt kiệt để tránh tình trạng viêm vú. Sau khi vắt rửa lại bầu vú bằng nước sạch, lau khô. Tránh cho bò nằm ngay sau khi vắt sữa vì vi sinh vật ở nền chuồng dễ xâm nhập vào bầu vú khi lỗ núm vú chưa kịp đóng lại.
Nuôi bò cạn sữa
Bò vắt sữa đến tháng mang thai thứ 7 thì bắt buộc phải cho cạn sữa theo một trong hai cách sau:
- Đối với bò năng suất từ 4-5 lít trở lên: giảm số lần vắt trong ngày từ 2 lần xuống 1 lần/ngày hoặc 2-3 ngày vắt 1 lần, thay đổi giờ vắt sữa và trình tự thao tác vắt.
- Đối với bò năng suất từ 2-3 kg/ngày: cách 3-4 ngày vắt 1 lần sau đó để sữa tự tiêu. Sau giai đoạn cạn sữa, cho bò ăn lại khẩu phần bình thường.
Vệ sinh phòng bệnh cho bò
- Vệ sinh ăn uống: thức ăn phải sạch không bị thối, chua, mốc, nước uống sạch, không dùng nước có nguồn bệnh dịch.
- Vệ sinh thân thể: tắm chảy thường xuyên và định kỳ phun thuốc diệt ve cho bò. Tiêu độc định kỳ mỗi tháng 1 lần bằng vôi sống, Formol hoặc Sút.
- Các bệnh thường gặp ở bê: hội chứng tiêu chảy, giun đũa, giun phổi, cầu trùng, viêm phế quản–phổi, viêm rốn,…
- Các bệnh thường gặp ở bò: lở mồm long móng, chướng hơi dạ cỏ, cảm nắng, viêm vú, ngộ độc, viêm bao tim, ký sinh trùng đường máu, lê dạng trùng, sán lá gan, tụ huyết trùng, lao bò,…
- Lưu ý: tiêm phòng một số bệnh ở bò như tụ huyết trùng, lỡ mồm long móng và định kỳ kiểm tra phát hiện bệnh, nhất là các bệnh truyền nhiễm dễ lây lan cho người.
Quản lý và xử lý chất thải
Chất thải rắn được cho vào hố ủ, sau đó đem bán hoặc dùng làm phân bón cho cây trồng.
Chất thải lỏng (nước tắm chuồng) sẽ được đưa vào hệ thống biogas để xử lý sau đó dùng để tưới cho đồng cỏ hoặc sử dụng vào mục đích khác.
Ưu điểm công nghệ
- Tăng hiệu quả kinh tế từ 10-20% và tiết kiệm chi phí sản xuất.
- Nâng cao nhận thức của người chăn nuôi bò sữa về bảo vệ môi trường.
- Nâng cao giá trị của ngành chăn nuôi bò sữa.
- Giảm phát thải khí gây hiệu ứng nhà kính, giảm mùi hôi, giảm ô nhiễm môi trường xung quanh.
Thông tin liên hệ chuyên gia, hỗ trợ
Phân viện Chăn nuôi Nam Bộ
Địa chỉ: khu phố Hiệp Thắng, phường Bình Thắng, thị xã Dĩ An, tỉnh Bình Dương.